Публикуем 7 сочинений победителей 1 тура конкурса ПЕРВЫЙ УЧИТЕЛЬ 2018, набравших наиболее высокие баллы по оценке жюри. Тема 2018 года: УЧИТЕЛЬСТВО — ЭТО ПРОФЕССИЯ ИЛИ ТАЛАНТ?
В связи с тем, что на 6-м и 7-м местах баллы оказались одинаковыми, в этом году мы приглашаем к участию во втором туре не шесть, а семь учителей. Из этих 7 сочинений 5 представлено авторами на кыргызском языке и 2 — на русском. Мы публикуем все сочинения только на языке оригинала без перевода.
КОРОБЧЕНКО МАРИНА ВЛАДИМИРОВНА
Мурат Калиев атындагы орто мектеп
Ысык-Көл облусу Ак-Суу району Отрадное айылы
Учительство — это профессия или талант?
Учительство — это профессия или талант? Конечно профессия, думала я, сидя за партой, когда отвечала своей первой учительнице на вопрос «Кем я хочу стать, когда вырасту?» Конечно, профессия думала и тогда, когда в старших классах отвечала на вопрос классного руководителя о выборе профессии. А как же иначе? Обеспеченное трудоустройство, как в городе, так и в сельской местности, стабильная заработная плата. Так думала я при поступлении в университет. К тому же уважение, почет. И все вдруг поменялось, стоило мне переступить порог моего классного кабинета. Все – то, о чем я думала и чему училась, все это осталось за дверью. А здесь перед тобой двадцать пар любопытных глаз. И все чего-то ждут от тебя. А некоторые совсем ничего не ждут и занимаются своими делами. И тут начинаешь судорожно думать, а как же привлечь их внимание? Их всех до одного, чтоб никто не остался без внимания? Вот тут-то и просыпается твой талант, талант о котором ты может быть даже и не подозревал раньше. Ведь детки все такие разные, у всех разные интересы, разный темперамент, ко всем нужен индивидуальный подход, а времени только сорок пять минут и все нужно успеть и всех опросить…
Я вспоминаю свою первую учительницу, Богданович Полину Кирилловну. Нас она взяла, уже будучи пенсионеркой. Она уже была на пенсии, кода её пригласили в школу поработать ещё немного. Так как не хватало учителей начальных классов. И вот, как сейчас, перед моими глазами встает такая картина. Идет наша учительница медленной степенной походкой. Склонив голову набок, видно, о чем — то думая. Сейчас я понимаю, что она обдумывала свой урок, как лучше его провести, как интересней преподать новый материал. Идет не торопясь, несет тяжелую сумку с нашими тетрадками. И вид у нее уставший и так хочется ей помочь. Но вот к ней подбегаем мы, её ученики. И что мы видим? Как преображается её лицо! Глаза светятся радостью, на лице сияет лукавая улыбка, а мы возле нее спорим, кто же сегодня понесет в класс её сумку.
А как она проводила уроки?! Я до сих пор помню «цветочный аукцион», когда мы брали открытки – карточки и отвечали на вопросы по русскому языку. А эти физминутки, их нельзя забыть. Ведь малыши они «подражайки» — ведь если им покажешь в пол силы они и будут делать также. И вот она в свои шестьдесят прыгала вместе с нами, бегала и танцевала. И тогда мы ее совсем не узнавали.
Она становилась молоденькой девчонкой с веселыми и озорными глазами. Может быть, именно поэтому она и сейчас жива, и здорова. Дай Бог ей здоровья на долгие годы. А может быть именно тогда, глядя на нее, мне захотелось вот также бегать и прыгать, и продлевать свое детство.
Я думаю, нет, я уверенна, что учителя начальных классов – это особые люди. Их легко можно узнать среди других учителей. Это особенная каста. Вглядитесь в них повнимательней. Идет женщина, уже не молодая и седина блестит на висках, но что- то в ней есть такое, озорное девическое. Как быстро они меняются. Вроде бы сейчас стояла строгая степенная женщина, но стоит подбежать ребятам и перед вами уже совсем другой человек.
Я работаю в нашей школе пятнадцать лет, и мне очень хочется быть похожей на свою первую учительницу. Хочется, чтобы мои ученики с теплотой и любовью вспоминали меня, мои уроки. А для этого необходимо, чтобы эти уроки были запоминающимися, чтоб ни один из них не был похож на предыдущий. Но что бы этого добиться, необходимо приложить не — мало усилия, труда и таланта. Да, да именно таланта. Потому, что малыши не терпят фальши, они не принимают сухой язык букв и цифр. А хочется, да и просто необходимо, научить каждого из присутствующих. Вот и начинаешь придумывать и изображать, использовать весь подручный материал, который находится у нас под руками, чтобы объяснить то или иное слово. Особенно трудно нам, учителям начальных классов с русским языком обучения. Ведь к нам иногда приходят детки, которые не владеют русским языком и не понимают значения многих русских слов. Но им ведь надо тоже объяснить новую тему.
Помню, однажды, когда я только начинала работать, у меня был забавный случай. Мы читали «Азбуку» и познакомились со словом «плот». Я спросила у ребят, знают ли они, что это такое. На, что получила отрицательный ответ. Тогда я начала думать, как- же им это объяснит. А надо заметить, что в то время не было принтеров, на которых можно было бы распечатать необходимую картинку. И телевизоров в классах тогда тоже не было. И вот меня осенило. Я взяла карандаши и начала их перевязывать ниточкой и только тогда, когда я соорудила свой мини плот, мои ребята заулыбались и начали приводить свои примеры, в каких мультфильмах они видели его. Конечно, я была рада, что мой урок, тогда достиг своей цели. И таких примеров не мало.
Судьба на протяжении многих лет преподносит нам сюрпризы. Мне казалось, что я могу найти общий язык с любым ребенком. Но вот в прошлом году я взяла своих, очередных «первашат».
Учитель подготовительного класса сразу предупредила, что в классе есть трудный ребенок. Я только улыбнулась, подумав, что молодая учительница по своей неопытности не смогла наладить контакт с учеником. Но уже с первых дней поняла, что проблема действительно есть. И как же мне было трудно с этим мальчиком. Бесконечные ссоры, слезы одноклассников. Родительские собрания с недовольными родителями, которые просили, а некоторые даже требовали, определить ребенка в специализированное медицинское учреждение. Сколько слез и обещаний было выслушано и выплакано его мамой. И я уже почти отчаялась. Но однажды, после очередной ссоры с одноклассниками, я решили поиграть с ним в игру. Он стал учителем, а мы были его учениками. Я была самой балованной ученицей, со всеми «дралась и ругалась» и совершенно не хотела выполнять требования своего «учителя». Мы дружно всем классом смеялись над его тщетными попытками меня «приструнить». Я ни на что не надеялась, мне просто хотелось поставить его на мое место. Показать, как трудно работать с такими учениками. Но уже на следующий день я постепенно начала замечать, переменны в этом ребенке. Перемены в лучшую сторону. И вот мы уже учимся во втором классе. И я не нарадуюсь на своего любимого ученика. Ведь он во всем самый первый. Не успею дать задание по математике, он уже с тетрадкой тут как тут. Составляем предложения, самые интересные у него. И на субботниках старается. И друзьям помогает. И смотрит, я вижу это или нет. А я делаю вид, что не замечаю, ведь только его похвалишь, он сразу пытается сделать вид, что он плохой. Но я, то абсолютно уверенна, что ребенок этот просто замечательный.
Конечно, у каждого учителя есть такие случаи. Читая мои, многие скажут: «Нашла, чем гордиться!» Но для меня это очень важно. Важно, что ребенок живет с родителями и радует их своими достижениями. Я рада, что некоторые мои ученики решили связать свою судьбу с профессией учителя. Я рада, что именно эти девочки, выбрали эту специальность. Потому, что уверенна, таланта у них не занимать. Я знаю, что детишки, которые придут к ним учиться, попадут в хорошие руки.
Учительство – это профессия или талант? Конечно талант. Ведь те, у которых этого таланта нет, сидят на рынках и не ощущают радости от общения с детьми. Они не живут их заботами и тревогами, их радостями и победами. Их не приходят навещать бывшие ученики. И про них никто с гордостью не скажет: «Это моя первая учительница».
Но так говорят, только про тех учителей, которые относятся к своей работе не с чувством обязанности и долга, а с огромным ТАЛАНТОМ!
ДЖАКЫПБЕКОВА ГҮЛСАРА МАКРАМЕДИНОВНА
Дооронбек Дүйшөбаев а-гы орто мектеп
Талас облусу, Бакай-Ата району, Боо-Терек айылы
Мугалимдик-бул кесиппи же талантпы?
КИРИШ СӨЗ
Мугалим – бул ким?
Биздин шаркыратмадай ашып – ташып өтуп жаткан өмүрүбүздүн башатындагы шам чырак. Эң биринчи турмушубуздагы билим ачкычы.
Мугалим бул – көп кырдуу, таланттуу, сырдуу, өсүп келе жаткан жаш муундун келечегине салым кошо турган адам. Мамлекетибиздин өнүп –өсүшүнө, кам көрө турган жаран. Анткени, ата – энеси билим шаарына жетелеп келген, ак барактай таптаза, аруу сезими менен келген наристени, илим – билим, таалим – тарбия менен суугарып, өстүрө турган – мугалим.
МУГАЛИМДИК – БУЛ КЕСИППИ ЖЕ ТАЛАНТПЫ?
Мугалим математика сабагында «Фигуралар» темасын өтүп жатты. Балдар ар кандай фигураларды дептерлерине чийип жатышты. Бир убакытта түшүнөн чоочугансып бир окуучу мугалимге суроо узатып калды.
-Эже! Эгипетдеги пирамидалар кайсы фигураларга кирет?
-Аны сен өзүң эле айтып жатпайсыңбы «пирамидалар» деп. Анда, мен силерге Эгипетдеги пирамидалар жөнүндө айтып берейин, — деп мугалим түшүндүрө баштады. Окуучулар кунт коюп угушуп, Эгипетке барып, пирамидаларды туш тарабынан карап, чоң окумуштуулардай изилдеп келгендей болушту.
Тышка чыгууга коңгуроо кагылды. Куудулсунган бир окуучу: « каап эже, мен жаңы эле пирамиданы сыйпалап көрөйүн десем, коңгуроо болуп калбадыбы» — деп күлүп калды.
Экинчи сабак адабият сабагы эле. Мугалим үй тапшырмасын сурап жатты. Окуучулар биринен- ала — бири колдорун көтөрүп, жооп берип жатышты. Кээ бир окуучулар, ордунан тура жаздап, мугалимге карап, ичинен «мени сураңыз, мени,мени», — дегенсип отурушту. А мугалим баарын сураганга, кээ бирин толуктаганга жетишип жатты.
Балдардын шандуу шарында бир гана окуучу өзун ыңгайсыз сезип жатты. Ал тапшырмасын аткарбай келгенин мугалим дароо байкады.Бала өз алдынча кысылып, балким ичинен «ай – атаң, үйдөн көп ойнобой тапшырмага көңүл бөлүп койсом болмок», — деп ойлоп жаткандыр. А балким , ата – энесине жардам берип, убактысы болбой калгандыр? Кандай болбосун, окуучу кысынып, алдында отурган окуучунун далдаасына бекинип, мугалимге тик карай албай, көзун ала качып, чекесинен чыпылдап тер чыгып, ынгайсыз абалда отурду. Окуучулар биринен ала бири жооп берип жатышты. Сабак кызыктуу, көрсөтмөлүү өтүп жатты. Анткени, биз сыймыктанган мекендешибиз, жердешибиз жана жөн эле улуу инсан, жазуучубуз Чыңгыз Айтматовдун «Ак кеме» повестин кызуу талкуулап жатышты. Мугалим дайындап келген түстүү сүрөттөрүн көрсөтүп, класстын алдыңкы бурчунда турган чоң телевизорго Кыргызтелефильм тарткан «Ак кеме» кинофильмдин бет ачаарын коюп, окуучулардын кызыгуусун арттыра баштады.
Суроо – жооп, сүрөттөр, сабак дискуссияга айланды. Жанагы тапшырма аткарбаган бала да башын көтөрүп, кызыгуу менен сөзгө аралаша баштады.
– Мен «Ак кеме» киносун телевизордон көргөм, — деди сүйүнө. Мага абдан жаккан.
— Анда көргөнүндү айтып бере койчу , — деп мугалим суранып калды.
Окуучу төкпөй-чачпай көргөндөрүн аптыга айта баштады. Баятан бери жооп берип жаткан классташтарынан калбай айтып жатканына сүйүнүп, үнүн да бийигирээк чыгарып, өзүнө сыймыктангансып, жүзүнөн да нур чачырагансыды.
— Азаматсын! Сен көп нерсени билет экенсин!
— Эже, мен китепти да калтырбай окуйм, — деп башын жерге салды.
— Ооба, мен ишенем сага, сен китепти да калтырбай окууруна, — деди мугалим жылмая.
Коңгуроо да кагылды. Алиги бала кадамдарын ишенимдүү таштап, жүзүндө сүйүнүч , жылмаюу менен, курбуларынан калбай, сыртка чыкты.
Кийинки сүрөт сабагы да башталып калды.
— Кана балдар, терезеден сыртты карайлычы. Кандай гана кооздук! Мектеп аянтчасы кок шиберге төшөлгөн. Сары гүлдөрү менен акым – кукум көрккө көрк кошкондой. Андан нары жалбырактары шамалга дирилдей, асманга умтулган тал – теректер. Асманды карагылачы. Көгүлтүр асман, ак булуттар жана күн. Күн баарына бирдей тегиз нурун чачып, жашоо тартуулайт.
— Эже, асмандагы ак булуттар да кооз экен.
— Ооба. Анда жакшылап карап көргүлөчү, булуттар эмнеге окшошуп турат?
— Кулунтайга, — деди бирөө.
— Жоок, кудум эле улак. Буттарын керип, секирип жаткан улак.
— Жо – жоок, ал машина зуулдаган, — деди арт жактан бирөө.
— Гүлгө, гүлгө окшош экен, — деп тигиле караган кыз өзүнө ишенимдүү сүйлөдү.
— Туура. Баарынардыкы туура, — деди мугалим. Эми көзүбүздү жумуп, булар асманда эмне кылып жүрөт, элестетип көргүлөчү.
— Улак адашып калыптыр.
— Машина зуулдап кетип жатат. Россияга.
— Анда көргөн нерселерибизди сүрөткө түшүрүп көрөлүчү.
Окуучулар унчукпай сүрөт тартып жатышты.
Бирөөсү тоонун боорунда адашкан улакты тартып жатты. Бирөөсү машина белгисиз чоң шаарга барып калганын тартты. Алиги кыз, төшөлгөн, жер бетин бербей гүлдөп жаткан гүлдөрдү боеп жатты.
— Азаматсынар! Эн жакшы сүрөттөр болду.
Кийин мугалим ата – энелер чогулушун өткөрүп, балдардын жетишкдиктерин, жүрүм – турумдарын айтты. Кээ бир ата- энелер менен жекече маектешип, балдарга көбүрөөк көңүл бөлүшүн суранып, балдарынын тарткан сүрөттөрүн көрсөттү. Айрымдарына алкыш жарыялады.
Класста тунжураган тынчтык. Бир гана мугалим төрдө илинген окуучуларынын сүрөтүн тигиле карап, ойлуу отурат. Кулагына балдардын коңгуроо үндөрү угулуп, класстын дубалдарына сиңип калгандай. Анда – санда жылмайып, окуучуларынын кылыктарын эстеп жатат окшойт, а балким жетишкендиктерине сүйүнүп жаткандыр.
КОРУТУНДУ
Мугалимдин бир күндөгү үч сабагына күбө болдук. Биринчи сабакта билгичтик, тапкычтык, эрудициясын байкадык. Экинчи сабакта – дасыккан психолог экенин көрсөттү. Үчүнчү сабакта балдар менен кошо жаш баладай кыялданып, кыялга баткан аруу сезими менен балдарга тарбия берген жакын адамын көрдүк.
Мугалим болуу үчүн ар бир баланын үнүн, добушун, комуздун кылдарын күүгө салып жаткандай уга билиш керек. Мугалим балага — ар бир берилген суроонун жообу болуш керек. Ичиндеги купуя сырын бөлүшө турган досу. Психолог жана насаатчы.
Тунук, аруу сезим менен келген наристени, турмуштун агымына даяр, келечекте эл тагдырын чече турган инсанды тарбиялоо – бул таланттуу мугалимдин кесиби.
Жогоруда келтирилген мисалдар, таланттуу, кесибин суйгон мугалимдин жашоосунан бир узунду деп эсептейм.
Талант – бул өз ишин сүйүү, иштей билүү, өзүндү бүт бойдон, бардык күч кубатын арноо.
Кесип – адамдын өмүр бою бир иштин ээси болуу.
Балдарды тарбиялоодо таланты жок мугалим, кесипти аркалай албайт. Айрыкча башталгыч классынын мугалимдери учун талант менен кесип айрылгыз нерсе. Кыргызстанда, өз кесибин сүйгөн таланттуу мугалим, ар бир мектепте кездешет. Дүйнөнү дүнгүрөткөн инсандар да, ушундай жөнөкөй гана таланттуу, кесибин сүйгөн мугалимдерден таалим – тарбия, билим алышкан.
Мугалимдик – бул таланттуу адамдын кесиби.
Талант бул ийгилик. Ийгиликке жетүү үчүн көп эмгектениш керек. Азыркы учурда мугалимдик кесипте ийгиликке жетүү үчүн, интеллектуалдык коммуникативдик уюштуруучулук сапаттары жогору болуш керек. Окутуп жаткан сабактарын мыкты билүү жана окутуунун жана тарбиялоонун заманбап ыкмаларын колдонуу. Балдар менен тил табыша билүү.
АШИРОВА АЙНУРА МАКАНБАЕВНА
М.Элебаев а-гы №10 орто мектеп
Ысык-Көл облусу Түп району Талды-Суу айылы
Учительство – это профессия или талант?
Все профессии имеют свои плюсы и минусы, преимущества и трудности, но всем профессиям обучаем мы — учителя. Нас очень много и наша профессиональная деятельность делится на дошкольное, школьное, среднее, средне-профессиональное и высшее образование. Несмотря на то, что каждое звено отвечает за отдельный возрастной промежуток человека и имеет свою специфику, мы учителя тесно связанны нашей профессией – педагогикой. Это очень древняя профессия, сопровождающая человеческое общество на протяжении всего его существования и развития. Кстати развиваем его тоже мы – учителя. Именно поэтому про нас учителей говорят: «Сеятели разумного, доброго, вечного».
К сожалению, в педагогике, как и в других профессиях, тоже есть очень много давно наболевших проблем. Одной из них является то, что наша профессия перестала быть в почёте. И виной этому думаю, мы сами. Потому что позволили проникнуть в нашу педагогическую среду малообразованных учителей, которые своим неадекватным поведением перед детьми и родителями наносят огромный ущерб авторитету всего учительства. Не секрет, что среди нас учителей есть такие, которые пришли работать в школу ради собственного выживания, потому что пороговый балл по результатам общереспубликанского тестирования и контрактная сумма в педагогических вузах были поставлены ниже других. Вот та самая первая ошибка нашего общества. И тема сочинения «Учительство- это профессия или талант?» является очень актуальной на сегодняшний день, потому, что размышляя над темой этого сочинения мы должны прийти к единому мнению и сделать определённый вывод, как выйти из этого кадрового кризиса и помочь самим себе вернуть утерянный авторитет. Для этого необходимо: 1.Задать вопрос самой себе: почему я выбрала именно эту профессию.2. Поставить на чашу весов первого учителя и учителя – предметника. 3. Учесть все плюсы и минусы нашей профессии.
Размышляя над темой этого сочинения, я вспоминаю свою первую учительницу Шевцову Нину Ивановну, которая своим не посильным трудом вложила в нас основы знаний и сыграла огромную роль в нашей судьбе. И только сейчас, стараясь ответить на собственный вопрос, я начинаю переоценивать её стремление найти подход к каждому из учеников. Сколько терпения и времени уделяла она нам. Как много внимания, любви и заботы проявляла, чтобы достучаться до нашего глупого на то время сознания. Своим доброжелательным отношением ко всем нам, ученикам 1„Б” класса средней школы имени Василия Матвеевича Кайкина села Тюп, формировала в нас основные личностные черты. Любознательность, любовь к родине, бережное отношение ко всему окружающему, начало социальных взаимоотношений, нормы поведения в обществе — всё это в нас от первой учительницы. Её добрый взгляд, тихий, но очень убедительный голос навсегда остались в моём воспоминании.
И в выборе профессии учителя считаю, что я обязана как своей маме Оморовой Турсун Оморовне — воспитательнице детского сада, так и своей учительнице Нине Ивановне. Народная мудрость гласит «Что посеешь, то и пожнёшь». Ведь именно они вложили в меня те самые задатки терпеливого и плодотворного труда, характерные учителям начальных классов, которые являются первыми строителями в становлении личности младших школьников. И когда передо мной встал выбор профессии я твёрдо решила продолжить мамино дело- работать с детьми!
После окончания Фрунзенского музыкально – педагогического училища, я устроилась в школу имени Мукая Элебаева села Талды – Суу. Теперь я сама пожинаю плоды своего педагогического труда, так как за двадцать девять лет я тоже внесла значительный вклад в образование и воспитание детей, выпустила больше десяти классов. Могу с гордостью сказать, что мои ученики не зависимо от выбранной ими профессии работают на благо Кыргызстана. Радуюсь каждому их успеху, каждой встрече с ними. От одной только мысли, что у каждого из них есть своя семья — на душе становится теплее, потому что семья –это ячейка общества. Они приводят ко мне в класс своих детей, следовательно — доверяют.
И всё таки учительство это профессия или талант?.
Учитель по профессии и учитель по призванию эти понятия определяют совершенно разных личностей. Когда речь идёт об учителе как о профессии, то в моём сознании проявляется человек: с педагогическим образованием, конечно же, квалифицированный, вовремя идущий на рабочее место, точно и своевременно выполняющий определённую работу, умеющий задавать и отвечать на множество вопросов, с очень строгим видом и требовательным характером, с журналом и указкой, и с огромным желанием выставить кучу оценок своим ученикам.
А если речь идёт об учителе по призванию, пришедшем работать в школу не только потому, что у него есть диплом, а потому, что работа с детьми доставляет ему огромное удовольствие. Если он как педагог стремится преподнести детям как можно больше знаний, уделяет внимание на проблемы учеников не только в образовании и в воспитании, а ещё и советует, обращает внимание на возникшие у детей жизненные проблемы. Отдаёт себя всего школе и детям. Всегда находит подходящие слова для стимула в столь не лёгком для детей учении. Умеет преподнести родителям ту или иную проблему, связанную с успеваемостью и поведением их детей, или вовсе это может быть проблема школы и общества в целом. То конечно же про такого учителя родители и коллеги отзываются как о талантливом человеке. Это педагог — знающий не только свой профессиональный уровень, и выполняющий долг перед обществом, а учитель, несущий на своих хрупких плечах очень трудную, ответственную, но благодатную ношу.
В нашем современном мире таких учителей, а их у нас не очень много, называют: «мастер своего дела», «человек на своём месте», «учитель с большой буквы», «новатор», «талантливый педагог». Особенно когда речь идёт об учителях начальных классов.
И с этим я вполне согласна, потому что учитель- предметник прекрасно знает свой предмет, владеет методикой его преподавания, требует от учащихся определённых знаний. У него свои критерии оценивания учащихся, отведённые сорок пять минут, и соответствующий возрастной этап учащихся. Этими словами я не хочу обидеть или оскорбить своих коллег среднего и старшего ступеней. Они, конечно же тоже любят свою профессию. Уважительно относятся к преподаваемому ими учебному предмету. Общение и работа с детьми им тоже доставляет радость. Среди них тоже есть талантливые педагоги. От их педагогического мастерства зависят результаты олимпиад и общереспубликанских тестирований.
Могу с гордостью сказать, что в работе начальных классов, учителю предстоит формировать в школьниках личность. И сам по себе первый учитель является первооткрывателем генетических задатков, заложенных в детях. Первый учитель уделяет больше внимания, проводит больше времени с детьми, иногда даже дольше чем родители, которые видят своих детей лишь по вечерам после работы. И, к огромному сожалению, даже не интересуются успехами или проблемами своих детей.
Да и дети чувствуют проявленную любовь и заботу со стороны учителя и тянутся к нам. Не редко называют нас мамой, что вполне естественно. Всем известно, что одна из главных задач первого учителя-стать второй мамой для всех своих учеников. Признаюсь, мне это приятно слышать, потому что это короткое слово определяет, на сколько дети ценят меня, и на сколько доверяют мне.
Учителя начальных классов преподаём как основные учебные предметы, так и предметы эстетического характера. Не только доступно излагаем программный материал, а ещё и прививаем в детях чувство видеть и слышать прекрасное. Учим первый раз держать ручку в детских пальчиках, правильно держать осанку, навыки выразительного и вдумчивого чтения. На уроках математики и письма отрабатываем правильную каллиграфию, орфографическую зоркость, обращаем внимание на каждую мелочь, чтобы дети не только считали и писали, а учились анализировать, комментировать и оценивать свои действия. По кирпичикам, день ото дня повышаем словарный запас и кругозор. Прививаем умение мыслить и высказывать, своё ещё не окрепшее, детское мнение.
Даём школьникам направление на уверенность в себе, когда они делают первые успехи в рисовании, лепке. Поддерживаем их во время выступлений на утренниках и торжественных мероприятиях. Воспитываем в детях физические качества, выносливость, стремление к здоровому образу жизни, а также нравственные и патриотические чувства, что очень важно для развития общества в целом.
Так сколько же нужно учителям начальных классов терпения и умений? Хочу отметить, что одного призвания просто учить и воспитывать мало! Учитель должен сам уметь делать, то что требует от детей. Уметь рисовать, петь, сочинять стихи, загадки, сказки, придумывать новые игры и развлечения, составлять новые сценарии для праздников. Хорошо разбираться в искусстве и литературе, знать грамматику, историю, географию, биологию не меньше своих коллег – предметников. Быть проницательным, внимательным, аккуратным.
Совмещать в себе столько знаний и умений сразу – не это ли талант? И при всём при этом всегда оставаться простым, добрым и нужным как детям так и родителям — человеком. Прежде всего, учитель должен сам соблюдать нормы этики в общении с детьми и окружающими.
Виссарион Григорьевич Белинский в одной из своих заметок написал: «Как важен, велик и священ сан воспитателя: в его руках участь целой жизни человека».
У меня зародилась новая мысль: Направить маленькие ручейки в русло большой реки под названием «жизнь» удаётся лишь талантливым педагогам учителям по призванию.
Время, технический прогресс, стремление человечества идти вперёд ускоренным темпом, даже изменение детских взглядов на круг их собственных увлечений — требуют от нас учителей огромных перемен. Эти перемены происходят как в профессиональной деятельности, так и во взглядах учителей на интересы учащихся. Педагогика всегда должна шагать в ногу со временем.
Считаю, что инновационные методы обучения, новые формы оценивания, современные приёмы опроса учащихся, техническое оснащение классов, планирование программного материала на год, с учётом требований Государственного образовательного стандарта — это основные показатели роста учителей начальных классов в профессиональном плане.
А владение компьютерной грамотностью, умение строить и проводить интерактивные уроки с применением информационно- компьютерных технологий, роль учителя на уроке в качестве фасилитатора, умелое применение компетентностно–ориентированных заданий — вот критерий оценивания учителей новой эпохи.
Новые инструменты и техники оценивания, кейсинги, портфолио, компетентностный подход к учащимся всё это инструменты, которыми должен умело работать современный учитель
Во все времена и в каждом обществе профессия учителя была самой до востребованной. Но не всегда и не в каждом обществе умеют ценить наш кропотливый труд, которому мы педагоги посвящаем себя всецело, тратим свои драгоценные здоровье и время. Проводим бессонные ночи над стопкой тетрадей и кипой бумаг. Я считаю, что учительство – это профессия, в которой есть талантливые учителя, но зависает вопрос: кто и как оценит эти таланты …?
Государство будет сильным только тогда, когда профессию учителя поставят на высшую ступень. В наши дни когда деньги играют главную роль в человеческих взаимоотношениях, мизерная зарплата учителей даёт понять, что профессия педагога стала не приоритетной. Правительство всё меньше прислушивается к проблемам школы и учителей. Ведь учителя тоже живые люди, у которых накапливается куча бытовых и житейских проблем. У которых тоже есть права на отдых, высокую зарплату. Педагоги нуждаются в поддержке со стороны общества. Может быть, мы учителя, сами приучили общество к тому, что готовы давать детям знания несмотря ни на какие трудности.
И от мысли, что никто не задумывается над тем, что сегодняшняя проблема школы — завтра будет огромной брешью или трагедией всего общества, у меня болит душа.
Но мы, учителя никогда не будем опускать руки, потому что наше главное призвание — учить детей – наше будущее.
Пусть каждый наш урок будет открытым, творческим и плодотворным! Пусть желание идти на новый урок, как на праздник, никогда не покидает нас!
АШЫМОВА НАЗИРА АСАНБЕКОВНА
М.Рахимова а-гы орто мектеп
Ысык-Көл облусу Ак-Суу району Челпек айылы
Мугалимдик — бул кесиппи же талантпы?
Мугалим — кандай гана ардактуу сөз! Мугалим деген сөздү укканда, көз алдыма эң биринчи окуткан мугалим эжейимдин элеси тартыла түшөт. Ак бантик тагынып, алгачкы мектеп босогосун аттаган күнүм али да болсо эсимде. Бул күн мен үчүн чын эле кош майрам болучу, анткени мен биринчи сентябрь “Билим күнүндө” төрөлгөм. Жаңы сырдалган парталардын, класстын жыты, мугалимдин үстөлүндөгү гүлдүн жыты, эжейибиздин “А” деген арипти үйрөткөн коңур үнү бир башкача жылуу сезимдерди тартуулап, мен үчүн бир керемет дүйнөнүн эшиги ачылгандай боло түшкөн. Жүрөгүм толкунданып аябай кубанганмын. Баёо мүнөз секелек кичинекей кыз болсом да, мен да чоңойгондо ушул эжедей мугалим болсом, өзүмдүн атам да мугалим болгондуктан, ата кесибин улантсам деп кыялдангам. Бала кезден тилеген кыялым ишке ашып, учурда мен мугалиммин.
“Окуу — билим азыгы, билим — ырыс азыгы” дегендей билим менен азыктанып, мугалим деген ардактуу кесипти аркалоо — мен үчүн ары сыймыктуу, ары жоопкерчиликтүү. Сыймыктуу дегеним, биз окуткан балдар уядан учуп чыгып ар кыл кесиптин ээлери болушат. Бири адамдын өмүрү үчүн кам көргөн ак халатчан ден-соолук сакчысы болсо, бири түркүн-түстүү боёкторго жан киргизген сүрөтчү, бири кабат-кабат үй курган куруучу, даты бирөө бизге окшоп билим дүйнөсүнүн эшигин ачкан мугалим. Алардын ар бири биринчи мугалимин эч убакта унутушпайт. Дарак суу жана күндүн нуру менен азыктанып, мөмө берген сыяктуу мугалим да окуучуларды билим менен азыктандырып, ак мектептен турмуш сапарына учуруп чыгарат тура. Бекеринен элибизде: “Мугалим — мөмөлүү дарак”, — деп айтылбаган чыгар. Ошондуктан мугалимдик кесип — сыймыктуу кесип. Ал эми жоопкерчиликтүү кесип дегеним, мектеп босогосун аттап келген жаш жеткинчектерге татыктуу таалим-тарбия берип, аларга туура жол көрсөтүп, турмуштан өз ордун тапкан адам болушуна таасир берүү үчүн да, мугалимдин салымы зор. Баланын кулк-мүнөзүнүн калыптанышына мугалим да жоопкерчиликтүү, “ Эгер мугалимде жумушуна гана сүйүүсү болсо, анда ал жакшы мугалим. Эгер мугалимде жумушуна да, окуучуларга да сүйүүсү болсо, анда ал мыкты мугалим”, — деп орус элинин жазуучусу Л. Толстой айткандай, биз жумушубузду гана сүйбөстөн, окуткан балдарыбызга энедей мамиле кылып, мээрим төгүп сүйүшүбүз керек. Окуучу менен мугалимдин ортосунда тыгыз байланыш болгондо гана окуучу мугалимге ишенип, сүйүп, сыйлап анын айткандарын аткарганга аракет кылат. Керек болсо ата-энесине жана жан адамга айтпаган сырын мугалим менен бөлүшөт. Башталгыч класстын мугалими болуу — андан да жоопкерчиликтүү. Эгер биз өзүбүзгө заңгыраган, кооз үй салгыбыз келсе, анын фундаментин бийик жана бекем кылып курабыз. Фундамент бекем болбосо, үй көркүнө чыкпай, атүгүл кулап да калышы мүмкүн. Анын сыңарындай эле, мектеп — балдардын билиминин негизин, түбүн түзөт. Башталгыч класстардан бекем фундамент түзүп алган окуучуга андан ары билим деңизине сүзүп чыгууга кеңири жол ачылат.
Чыныгы мугалим болуу — бул жөн эле кесип эмес, бул чоң талант жана ынтаа. Мугалимдик кесип адамды таланттуу болууга түрткү берет. Балдарга үйрөтөбүз деп, биз биринчи өзүбүз үйрөнөбүз. “ Өнөрү бийик өргө чабат” — дегендей, мугалим болуу үчүн көп өнөр керек. Биздин ар бир айткан сөзүбүз, шилтеген кадамыбыз балдарга үлгү болсун үчүн талыкпай изденебиз. Ар бир сабакты окуучуга жеткиликтүү кылыш үчүн, ар кандай заманбап ыкмаларды колдонуп, бала менен бала болуп баарлашабыз.
Артист адам сахнада образ жаратып, көрүүчүлөрду өзүнө тарткандай, мугалимдер да сабак өтүп жатып окуучуларды өзүбүзгө тартышыбыз зарыл. Жаш жеткинчектерге сабакты жомок түрүндө элестүү кылып өтүп, карышкыр жөнүндө айтсак, карышкырдын образына кирип, коён жөнүндө кеп кылсак, коёндун образына киргенге аракет кылабыз. Артист театрдын сахнасында артист болсо, мен класстагы тактанын жанындагы артистмин. Менин көрүүчүлөрүм — жүрөгү таза, сезими баёо, калп айтканды билбеген, болгонун болгондой айткан кичинекей наристе балдар. Алардын жан-дүйнөсү булак суусундай мөлтүр таза, көңүлү жаз гүлүндөй үлбүрөп назик, көздөрү таңкы шүүдүрүмдүн таза тамчысындай тунук.
Мен сабак өтүп жатып наристелердин тунук көздөрүнөн, алардын ууртундагы балалык күлкүсүнөн, тамганы туура жазганга далалат кылган быйтыйган колдорунан күч-кубат алам. Балдар менен кошо бала болом, алар менен ырдайм, чимирилип бийлейм. Классымдын босогосун аттаганда, мен өз турмушумда болуп жаткан бардык көйгөйлөрдү унутам. Алдыман тосуп чыккан окуучу балдарымдьга “Эжеке” деп салам берген үндөрү мени ар дайым алдыга үндөп тургансыйт. Окуучуларымды колдон алып жетелеп, алар менен кошо эчак артта калган алтын балалыгымдын таттуу дооруна саякатка чыккан сымал өзүмду жеңил сезем. Жан дүйнөм тазара түшөт, асманда эркин учкан куштай канат кагып учкум келет. Балдардын күлкүсүнөн ырахат алам.
Артист адам качан сый-урматка ээ болот? Качан ал өзүнө берилген ролду жеткиликтүү кылып аткарса, каармандын образын нукура өзүндөй кылып жаратса, өзүнүн чыныгы талантын көргөзө алса, эң негизгиси — өз кесибин жүрөгү менен сүйсө, ошондо гана ал көрүүчүлөрдүн купулуна толуп, сый-урматка арзыйт. Артист өз сахнасын кандай сыйласа, мен да бор менен жазган тактамды сыйлайм. Артист кандай талантын көргөзгүсү келсе, мен да болгон талантымды балдарга тартуулагым келет. Ошондуктан, мен, башталгыч класстардын мугалими — бул жөн гана кесип эмес, бул чоң талант деп айткым келет. Сабак өтүп жатып биз уламыш, жомок айткан жомокчу-дастанчыбыз, мукам үн менен обондуу ырларды үйрөтүп ырчыбыз, кыргыз элинин кол өнөрчүлүк мурастарын үйрөткөн саймачы, оймочубуз, керек болсо колубузду ийкем кыймылдатып бийчи да болуп кетебиз. Сөз гүлүнөн терип сүйлөп чечен болууга аракет кылабыз. Айтор, өз көрүүчүлөрүбүздүн купулуна толуп, берген сабагыбыз алардын эсинде калса деп эмгектенип, изденип иштейбиз. Ошондуктан, мугалим — жөн гана мугалим эмес, коп кырдуу талант ээси деп айтсам да туура болот го.
Даңазалуу чыгармалары менен дүйнөнү дүңгүрөткөн залкар жазуучу “кыргыз” десе Чыңгыздын элесин алган, “Чыңгыз” десе кыргыздын элесин алган Айтматов агайыбыз: “Адам үчүн эң кыйыны, күн сайын адам болуу”, — деп баса белгилегендей, мугалимдер да өз аброюн түшүрбөй, мугалим деген ардактуу кесипти аркалоодо, адамдык сапаттарды жогорку денгээлде кармаганга аракет кылсак, замандын талабына ылайык болоор эле.
“Мугалим — окуучулар үчүн үлгү, Мугалим — окуучулар үчүн күзгү” экендигин эске алып, балдардын эсинде калган агай-эжейлеринен болсок деген тилекти айткым келет.
Кыргыз элинин сыймыгы болгон, ааламга аты таанылган Ч. Айтматов агайыбыздын “Биринчи мугалим” чыгармасындагы Дүйшөндөй ак жүрөк, эмгекчил, чынчыл чыныгы мугалимдер көп болсо, балдарыбыз татыктуу тарбия, бийик билим алышса, элибиздин жашоосунун өнүгүп-өсүшүнө өбөлгө түзөөрү анык эмеспи. Окуучулук кезимде “Биринчи мугалим” чыгармасын окуп, ого бетер мугалим болууга ынтызар болгом. Бул чыгарма менин кесип тандоомо да шыктандырган чыгарма десем жаңылышпайм. Азыр ушул дилбаянды жазып жатып көкүрөгүмө удургуп көөдөнүмө сыйбай кеткен Дүйшөн мугалим жөнүндө ойлорумду кагаз бетине ыр түрүндө түшүргүм келди.
XX кылымдын мугалими Дүйшөн.
Кимдер билбейт биринчи мугалим Дүйшөндү,
Билим үчүн түйшүк тартып түйшөлдү.
Алиппе жок, котур тамда тамга үйрөтүп,
Микроскоп менен сабак өтчү күн келээрге ишенди.
Терек кыйып, таш тизип, мектеп курган,
Окутам деп үй кыдырып, бала жыйган.
Чыныгы мугалим Дүйшөндүн ак жүрөгү,
Секунд сайын билим деп согуп турган.
Эрте туруп, агарып аткан таңга
Калем кармап үйрөтүп арип тамга.
Коз көрбөгөн укмуштуу дүйнө ачылган,
Шамал ышкырган, ышталган котур тамда,
Оо, анда азыркыдай мектеп кайда?!
Ооба, колунда кармаган алиппеси да жок туруп, тоо койнундагы балдарга калем кармаганды үйрөтүп, туш-тушунан шамал ышкырган жалпак тамда айыл балдарына көз көрүп, кулак уга элек укмуштуу жаңы дүйнө ачкан Дүйшөн мугалимдин эмгеги чыныгы эрдик го дейм.
Бүгүнкү күндө бардык шарттары бар жаркыраган ак мектепте балдарга билим берип жатканыма мен чексиз бактылуумун. Кайра-кайра изденип ар бир сабагымды ар башкача кызыктуу да, маңыздуу да кылып өткүм келет. Окуучу балдарымдын ийгилигин көрүп өтө кубанам.
Улуу педагог А.С.Макаренко: “Биздин балдар — биздин карылык. Туура тарбия берүү — бул бактылуу карылык”, — деп айтып кеткендей, балдар — биздин эртеңки келечегибиз. Келечек муунга билим берип гана тим болбостон ата — бабалардан бери айтылып келе жаткан акыл сөздөрдү айтып, кыргыз элинин каада-салттарын унутпай аздектеп,муундан-муунга мурас кылып жеткирүү да мектеп аркылуу, мугалимдер аркылуу болуучу иш.
Кьггай элинин улуу ойчул философу Конфуций: “Ким эскини алпештеп, жаңыны аңдап билсе, андай адам мугалим боло алат”, — деп айтканы да жок жердей эместир. Андыктан, бүгүнкү күндүн мугалимине коюлган талап дагы чоң. Себеби биз илим менен техниканын доору болгон XXI кылымда жашап жатабыз. Биздин окуучуларыбыз өз заманынын татыктуу адамдары болуш үчүн талыкпай билим берүү — биздин милдет.
Мугалимдин ары түйшүктүү, ары жоопкерчиликтүү зор эмгегин даңазалап, ак тандай акындар сөз тизмектерин куюлтуп ыр жазышкан, обончулар орошон обондорду жаратышкан. Мен дагы мугалимдердин эмгегин жогору баалап жүрөгүмдөн чыккан ыр саптарына дилбаянга кошуп жазууну туура көрдүм.
***
Акындар айтса термени,
Козголду ойлор мендеги.
Мөмөлүү дарак эл үчүн,
Мугалим ыйык эл деги.
Тарбиялап муундарды
Тоодой эле анын эмгеги.
Ыраазы болуп ишине,
Жаратам ушул термени
“А” деген арип тамганы.
Мугалим сага үйрөттү.
Чулдуратпай такшалтып,
Чечен кылып сүйлөттү.
Көктөгү айды, жылдызды,
Тарыхты, элди кыргызды,
Агып жаткан сууларды,
Көлдө сүзгөн ак кууларды,
Санаганды, жазганды,
Табышмакты тапканды,
Жадыбалды айтканды,
Кооз сүрөт тартканды,
Мугалим сага үйрөттү.
Кара чыйырчык көрсөңөр
Урбагыла таш менен.
Чабалекей көрсөңөр
Атпагыла жаа менен.
Улууларды урматтап,
Кичүүлөрдү ызаттап,
Эл, жер үчүн күйгүн деп,
Энени, Ата Мекенди,
Жаратылышты сүйгүн деп,
Мугалим сени үндөдү.
Чыр — чатак түбү жаман деп,
Эстүү болуп жүр деди.
Эмгексиз бакыт болбойт деп,
Күнүнө тынбай сүйлөдү.
Талыкпай айтат билгенин,
Билимге бизди сугарды,
Канаттууга кактырбай,
Уядан учуп чыгарды.
Ыраазы болуп ишине,
Жаратам ушул ырларды.
Бул ырларды жазып жатып мен өзүмдун биринчи мугалимим Сакиш эженин айткан сөздөрүн,өзүмдүн атам физика мугалими болгон Асанбек агайдын акыл кептерин эстеп кеттим. Ушул ыр саптарын жалпы мугалимдер үчүн арнагым келди.
Бүгүнкү күндө айлык маянасынын аз экенине карабай, мектепти экинчи үйүндөй көргөн, окуткан балдарына өз баласындай мээрим төккөн мугалимдердин эмгегине таазим кылам.
Бул дилбаянда “ Мугалимдик — бул кесиппи же талантпы?” — деген суроого жооп берип жатып, дагы бир жолу “мугалимдик кесип талантуу болууга шыктандырат”, — деп айткым келет.
Мугалимим жүрөгүмсүң,
Ой — максатым тилексиң.
Жол көрсөткөн жылдызымсың,
Токтобогон жүрөксүң.
Мугалимим билим менен барктала бер!
Мугалимим дем — күч менен шаттана бер!
Учуруп ар кыл кесип ээлерин,
Мугалимим эмгек менен даңктала бер!
Кыргызстан дагы бардык мугалимдерге кажыбас кайрат, иштерине зор ийгилик каалайм. Келечек муундарды тарбиялоодо талантыңар ташкындап, тоо суусундай атырылып оргуштап, мектеп окуучуларын билим менен азыктандырып, эмгегиңердин үзүрүн көрүңүздөр демекчимин.
АРЫКБАЕВА КЕНЖЕКАН КАДЫРКУЛОВНА
Орозалиева Гуляй атындагы орто мектеп
Талас облусу Талас району Кеңеш айылы
Мугалимдик — бул кесиппи же талантпы?
Учурда коомдук турмушубузда түп-тамырынан тарта өзгөрүүлөр жүрүп жатат. Дүйнөдө жүрүп жаткан ааламдык өзгөрүүлөр билим берүү системасын өркүндөтүү боюнча шашылыш чечимдерди талап кылууда. Демек, билим берүү системасын реформалоо менен гана коомдун талабына жооп берүүгө болоорун билип калдык. Өлкөбүздө адамдардын билимине жана тарбиясына болгон талап да өзгөрдү. Азыркы учурда башталгыч класста окуучуларда тиешелүү сандагы билимди өздөштүрүү менен гана чектебестен, аны натыйжалуу пайдалануу, теорияны практика менен салыштыруу сыяктуу жөндөмдөрүн калыптандыруу талабы коюлууда. Ооба, коомго керектүү окуучунун билим фундаменти ушул башталгыч класста түзүлөт эмеспи. Ал эми фундамент бекем болсо ар кандай тоскоолдукка туруштук берээри чын. Билим менен тарбияны албетте мугалим берет. «Мугалим» деген сөз тилге жатык айтканга оңой сөз. Бирок ушул сөздү укканда, адам баласы жашап жаткан коомдо орду чоң, не бир керемет сездөр менен мактоого татый турган, ар бирибиз үчүн зор эмгек кылган асыл мугалимдерибиз эске келет. Мугалим коомдун жаратман түзүүчүсү, окуучунун инсан болуп калыптанышында, дүйнөнү таанып билүүсүндө эң негизги пайдубал. Анын ат көтөргүс түйшүктүү эмгегине көз чаптырып карасак, мугалимдик кесиптин баркын, баасын билсек болот.
«Мугалимдик — бул кесиппи же талантпы?» деген суроо жаралып жатат. Мугалимдик эки түшүнүктү тең бирдей камтыган, талантты талап кылган кесип дегим келет. Мугалимден билим, тарбия албаган бир да адам жок. Мугалим — элдик киши. Ал элди агартат, керек болсо депутат, министр, президент да мугалимдин мөмөсү. Мугалимдик кесип бир эле учурда башкаруучулук жана өзгөртүп түзүүчүлүк милдетти аткарат. Ал эми адамды башкаруу, багыттоо үчүн билими күчтүү, мыкты адис, өз кесибинин Чебери болуш керек. Мугалимдик татаал, ар тараптуу, ошол эле учурда ардактуу, сыймыктуу, коомго керектүү кесип. Мугалим болууда кесиптик билим алуу жетишсиз деп ойлойм. Педагог болуу менен бирге мугалим сөзсүз психолог жана жараткандан берилген мугалимдик талант болушу шарт. Мугалимдер ар дайым окуучулар менен бирге болгондуктан, алардын кулк мүнөзүн, кыял — жоругун, психикалык ал — абалын туура баамдап жекече мамиле кылууга туура келет. Бизде башка кесиптин ээлеринен айырмаланып, балага болгон чексиз сүйүү, мээрим, ошону менен бирге эле чыдамкайлык, сабырдуулук, чынчылдык, калыстык, адилеттик жана жөнөкөйлүк сапат бар. Мугалимдик кесип талантты талап кылаары ачык көрүнүш экендигин айтып өттүм. Таланттуу болуу өзгөчө башталгыч класстын мугалимине таандык. Анткени предметтик мугалимдер бир эле багытта: математика мугалими математика сабагында, биология мугалими биология сабагында окутуу жүргүзсө, башталгыч класстын мугалими ар тараптуу: эне тили, математика, табият таануу, музыка, көркөм өнөр, дене тарбиясы, адеп сабагында окутуу жүргүзөт. Биз, башталгыч класстарынын мугалимдери, бир эле учурда акын сыяктуу дилибиздеги, жан дүйнөбүздөгү ой — толгоолорду жаза билебиз, ырчылар сыяктуу созолоно обон созобуз, чимирилип бий бийлейбиз, сахнада роль жаратабыз, турган жерден сөз таап чечен, сөзмөр да боло алабыз. Кези келген жерде сүретчү, ойлоп табуучу, кол өнөрчү да болуп, изденүүчүлүк, чыгармачылык менен эмгектенип келебиз. Ошону менен бирге сергек жашоого умтулуп, өзүбүздүн ден — соолугубузду чыңдап, спорттун ар кайсы түрү менен машыгып, айрымдарыбыз эч машыгуусуз эле сууда сүзүүнү эң мыкты өздөштүрүп кетебиз.
Башталгыч классынын мугалиминен кесипке зарыл болгон билими, билгичтиги сыяктуу эле компетенттүүлүк нормасы да талап кылынат. Таланттуу мугалим гана окутуп, тарбиялоодо пайда болгон ар кандай педагогикалык кырдаалдардан тоскоолдуксуз чыга алат. Таланттуу жана кесипкөй мугалим өз ишмердүүлүгүнө жана анын натыйжасына туура баа бере алышы шарт. Ал бирге иштеген кесиптештеринин, окуучуларынын, ата-энелердин өзү жөнүндө кандай ой-пикирде экендигин сезип жана андан жыйынтык чыгара билүү жөндөмүнө да ээ болушу керек.
Залкар жазуучубуз Чыңгыз Айтматовдун каарманы Дүйшөндүн аракетин учурунда эл түшүнбестүк менен шылдыңга алып, кордук көрсөткөнде да ал өз багытынан тайбастан алгачкы мектепти уюштурган эмеспи. Дүйшөндүн эмгөги менен Алтынай ийгиликтерге жетпеди беле. Дүйшөндүн жеткиликтүү билими болбосо да аракети зор болгон. Андагы башкы касиет өзүнүн окуткан окуучуларынын жан дүйнөсүн терең билгендик. Чыңгыз атабыздын бул чыгармасы алгачкы «Биринчи мугалимге» коюлган эстелик катары дүйнөлүк окурмандарга жетип отурат. Мен да өз кесибимди тандоодо биринчи мугалимим Мамбеталиева Сырга эжейимдин ар бир өтүлгөн жандуу сабактарынан таасирленгем. Ошол эжейимдей «Биринчи мугалим» болгум келип, ардактуу кесиптин ээси болдум. Өз кесибимдин нанын жеп, 27 жылдан бери педагогика тармагында үзгүлтүксүз эмгектенип келүүдөмүн. Мугалимдердин жасаган бардык иштери балдар үчүн, ошондуктан мугалимдөр аз айлык маянага ыраазы болуп жашап келишүүдө. Окуучулардын «Саламатсызбы?» деген сөзү аларга дем, күч, кубат берет. Мугалимдин бар болгон байлыгы анын окуучулары. Коомдун өнүгүшү үчүн мугалимдик көсип өтө керектүү. Ошондуктан дайыма тыным албай иштешет, кесиби менен сыймыктанышат, кесиби аларды өркүндөтөт. Мугалимдик кесип — бул балдар (адамдар) менен иштеп, аларга «А» тамгасын таанытып, билим, тарбия берет. Мугалим өзү окутуп, тарбиялап жаткан балдардын шык — жөндөмүн, талантын ойготуп, турмушка болгон көз карашын калыптандырып, эмгекчилдикке, адептүүлүккө, мекенчилдикке үйрөтүү менен чыныгы адам болууга тарбиялап, өзүнүн билимин, ден — соолугун, өмүрүн, бүткүл жашоосун алар үчүн арнап келүүдө. аларды турмуш жолуна салып келүүдө. Мугалимдик кесиптин ээлеринин түйшүктүү, үзүрлүү эмгегинин түпкү натыйжасы — ал окуткан окуучулардын ар кыл кесиптин ээси болуп, «адам» деген атка татыктуу белгилүү инсан болуусунда.
Терметип билимине алтын бешик,
Келгин деп канчаларга ачып эшик.
Үйрөтөөр бул дүйнөнүн көп сырларын,
Мугалимдик жашоодогу сыйлуу кесип.
Мугалим дайыма окуп, өзүнүн кесиптик деңгээлин жогорулатып турушу керек. кесиптик деңгээлди жогорулатуудан эч качпай, жаңы усулдарды колдонуп, кызыктуу сабактарды өтүп, балдардын жүрөгүнөн түнөк табууга аракет кылуу ар бир мугалимге милдет деп билем. Мен өзүм да өз сабактарымда жаңы педагогикалык технологияларды пайдаланып окуучулардын негизги компетенттүүлүктөргө ээ болуусуна шарт түзүү менен калыптандыруучу баалоонун техникаларын колдонуп келем.
Кесиптештеримдин : «Башталгыч класстын мугалимдери артист болушат», — деген сөздөрүн угуп, өзүмдүн таланттуу мугалимдик кесибиме сыймыктана жана эрдене түшөм. Мугалимдик талант эмей эмне? Таланттуу ырчылар 1 ырды фонограмма менен жаздырып 100 жолу ырдап көп акча табышат. Ал эми таланттуу мугалим окуучу үчүн таасирлүү сабак өтүп, татыктуу тарбия берип жүрөктөрүнөн орун табат. Бир студент кыз минтип жазган экен: «Классташ балабыз ойноп жатып эле жыгылып, колун сындырып алды. Эжекебиз чуркап келип, сызгычты коюп, бинт ордуна көйнөгүн айрып, колун шакшактап таңды. Башкалар эмне кылаарын билбей, ал турсун «Тез жардам» чакырууга да жарашпастан тегеректеп жардап турушту. Эжекебиз баланы көкүрөгүнө алып, ооруканага чөйин өзү көтөрүп барды. Бул эрдик эмей эмне? Эжекемдин ошол элесин өмүр бою эсимде сактайм». Мейли бул окуя баатырдыкка жатпаса да адамгерчилик менөн чечкиндүүлүк сапаттарынын эталону болуп, кыздын сезимине күчтүү таасир берип, түбөлүк сакталып калуунун өзү баа жеткис. Айтайын дегеним, мугалимдик кесиптин ээси болуу сыймыктын туу чокусу, эрдиктердин эрдиги.
Сен мугалим айдап билим кемесин,
Кылымдардан кылымдарга келесиң.
Сени эч ким эч убакта унутпайт,
Унутпаган өңдүү ата-энесин.
Ыр саптарында айтылгандай билим кемесин айдап, ар бир окуучунун жүрөгүнөн түнөк таап, коомго керектүү инсандарды тарбиялай берели. Талыкпаган дем, күч менен ар бир кылган эмгегибизди ийгиликтер коштой берсин. Мугалимдик кесип кесиптердин төрөсү катары, энеси катары өзүнүн асылдыгы менен бийиктиктен түшпөй жүрсүн.
Жогоруда айтылгандарды эске алуу менен мугалимдик — кесип дагы, талант дагы деп айткым келет. Мугалимдик кесип талант менен бирге жуурулушуп келгенде гана биз татыктуу мугалим боло алабыз. Эгерде мугалим өз кесибине чындап кызыккан болсо, аны сүйө билсе, педагогикалык түйшүктүү иште туруктуулук, чыгармачылык менен белсенип иштесе, сөзсүз мыкты мугалим боло алат. Ал өзүнүн белгилүү анык сапаттары, үлгүлүү жүрүш — турушу, жагымдуу сөздөрү, сүйкүмдүү жылуу жүзү жана эң өзгөчөлөнгөн кызыктуу сабактары менен өмүр бою окуучулардын эсинде калары шексиз.
Өзгөрүлмөлүү коомдо мугалимдин орду бийик бойдон сакталсын десек эмгектенүүдөн, изденүүдөн талбайлы. Ар бир жасаган ишибиз адам баласын тарбиялоодо жана окутууда өз акыбетин берет деп ишенүү менен мамиле кыла билели. Мугалимдик кесиптин ээлөрине карап коомдогу бүткүл адамдар түздөнөөрү белгилүү. Анткени бардык кесип ээлери мугалимдин колунан чыккан. Келечөктин ээлерин окутуп, тарбиялаган таланттуу мугалимдерибиз көбөйсө экен деген изги тилектемин.
Дүйнөнү дүңгүрөткөн Манас менен Чыңгыздай уулдарды тапкан, нарк — насилдүү улуу кыргыз элинин урпактары экенибизге сыймыктануу менен жаркын келечекке умтулалы, кесиптештер! Азыркы учурда мугалимдик түйшүктүү кесипти аркалоону каалаган жаштарыбыз жокко эсе. Ошондой болсо дагы өз кесибин сүйүп, Ош шаарында үзүрлүү эмгектенип келе жаткан жаш кесиптешим Улукбек Омокеевдин жан дүйнөсүнөн чыккан ыр саптары менөн өз оюмду жыйынтыктагым келөт:
Мен мугалиммин!
Жумушту адат кылган,
Турмушту санат кылган.
Өзү эмөс окуучуга,
Бийикти самап турган.
Учуруп шумкарларын,
Кайра өзү суктанып карап турган.
Мен мугалиммин!
Жашоону сүйүп турган,
Булактай ийип турган.
Татына мугалимдин
Күрмөсүн кийип турган.
Жөнөкөй жашоосу бар,
Максаты бардыгынан бийик турган.
Мен мугалиммин!
КАМБАРОВА ДИНАРА ДАРМАНБЕКОВНА
№37 «1-МАЙ» атындагы орто мектеп
Баткен облусу Кадамжай району Чечме айылы
«Мугалимдик – бул кесиппи же талантпы?»
«А» тамгасын үйрөтүп баштан эле,
Күндөрүмдүн каалгасын ачкан эле.
Уч-кыйырсыз кеңдигин ченей алгыс,
Мугалимдер биз үчүн, Асман эне.
«Мугалим» — жети тыбыштан куралган эң алгачкы билимдин пайдубалын куруучусу. Бардык илимдерге жол көрсөтүп, багыт берген кесиптердин төрөсү десем жаңылышпайм. Аны төмөнкү ыр саптары менен далилдегим келип турат:
Мугалимдер,
Анык силер –
Аталар да, энелер,
Колуңардан окуп чыккан,
Космонавт, инженер,
Композитор, кеменгер,
Гений акындар, медиктер.
Мен да мугалимден өнүп чыккан, «Мугалим» деген ардактуу кесиптин ээсимин. Алыскы кыргыз айылдарынын биринде он беш жылдан бери эмгектенип келем. Анда эмесе, сөз башынан болсун.
Мугалимдик кесипке ээ болууну мен тээ жаштык кезимден эле кыялданчумун. Анткени, өзүм мугалимдин үй-бүлөсүндө жарык дүйнөгө келгем. Атам айылдын эң алгачкы, алдынкы мугалимдеринен болгон. Баары, айыл эли «мектептин Дүйшөнү» — деп да атап калышчу. Тактап айтканда, менин идеал туткан адамым. Мугалим болууга дем, багыт берген, мен үчүн кадырлуу устатым.
Балалык кезимден эле айылымдагы чон арыктын ичине түшүп алып, узун таштардан окуучуларды жасап, аларга сабак өтчүмүн. Тентектик бала кыял сезим менен кошуна курбу-кыздар чогулуп, таяктардан куурчак жасап «эжей-эжей» ойночу элек.
Эх, бактылуу балалыгымдын издери калган күндөрүмдү сагынып, эстеп алып отурам.
Көрсө, Жаратканым өзү шык, жөндөм, талант берет турбайбы. Ошол мезгилде эле мугалимдик кесипке негиз болгон, талант тамчысы кыймылга келип, өнө баштаган экен.
Биринчи мугалимим – Тамара Батырова, «Келечекте ким болгум келет?» деген темада сүрөттөрүбүз менен даярдалган анкета түздүрткөн. Ошол анкетам азыркы мезгилге чейин көз алдымда турат. Ардактуу кесиптин дасыккан ээси, мендеги талантты ошентип таптай баштаган экен. Ал менин мугалимден алган алгачкы сабактарым.
Мектепти бүткөнүмө 20 жыл болсо да, эжейимдин эмгегин унута элекмин. «Окутуучу болбосо, окумуштуу болбойт, устат болбосо, шакирт болбойт» дегендей, устаттарга терен ыраазычылык билдирип кетем.
«Талант» — жаралганыбызда жараткан кошуп берген, келечектеги кесибибиздин уюткусу. Талант менен кесипти бири-биринен ажыратып кароого болбойт. Күндү күнсүз, түндү айсыз элестетүүгө болбогондой эле кеп. Талант болбосо, кесип туңгуюкта калгандай сезилет. Жашоодо ушундай туңгуюкта калган кесип ээлери да жок эмес.
«Кесип – өмүрлөш шерик» деп коёт эмеспи элибизде. Ошондуктан, баланын ички талантына ылайык жолду туура кесипке багытталган нукка бурушубуз керек. Анын чөлдөгөн талаасын, таланты бар, кесипкөй мугалимдер өз жамгыры менен көгөртүшөт.
Терметип билимине алтын бешик,
Келгин деп, канчаларга ачып эшик.
Үйрөтөр бул дүйнөнүн көп сырларын,
Ушундай бийик, татаал мугалимдик кесип.
Мугалимдик – бул кесип, бирок, мугалим болгон соң ошол кесипти аркалап, аны андан ары өстүрө алган талант болуш керек. Таланты кесибине жуурулушкан мугалим гана, жан дүйнөсү таза, көөдөнү билимге толгон эртеңки күндүн келечек муундарын балапандай эркелетип өстүрөт.
Мугалимдик-эң байыркы кесип. Тоодой бийик эмгекти, түйшүктү өзүнүн чыгармачылыгынын үстүндө тынбай изденүүнү талап кылат. Ошол түйшүгүнө карабай, мугалимдер кесибинин ырахатын эч нерсеге алмаштырбайт.
Алар үчүн жыл сайын жашоонун жаңы барагы ачылат. Дайыма балалыктын жан дүйнөсүндө жүрүшөт. Мугалим өз кесибин сүйүш үчүн, анын таланты жан дүйнөсүндө мелт-калт төгүлүп турушу зарыл. Өз кесибиңди сүйсөң анын кыйынчылыгы, түйшүгү билинбейт. Мугалимдик кесип-сыймыктуу. Окуучунун билим сапаты, анын келечеги, таланты ташкындаган, өз ишин сүйгөн кесипкөй мугалимдин колунда. Билим уясына жаңыдан кадам шилтеген окуучу үчүн анын экинчи ата-энеси катары албетте мугалим эсептелинет. Баланын жашоо келечегинин сүрөттөрүнүн түстөрү мугалимдин мыкты чеберчилигинде десем жаңылышпайм.Ошондуктан мугалимдин парз-милдети ары эбегейсиз зор, ары татаал.
«Сөз чакырат, үлгү ээрчитет» дегендей биз мугалимдер окуучуларыбыз үчүн дайыма үлгү болушубуз керек. Мугалимдин коомдогу орду чоң, эмгеги кол жеткис бийик.
Жыл сайын мугалимдерге өбөлгө түзүп, иштерине болгон кызыгууларын арттыруу максатында, республика боюнча жер-жерлерде «Жылдын мыкты мугалими» кароо-сынагы уюштурулуп турат. Мен да өз кесибимди сүйүп, чеберчилигимди жогорулатуу максатында Айдаркен аймактык туруна катышып, байгелүү орунду ээледим. Бирок жүйөөлүү себептерден улам райондук туруна катыша албай калганым өкүндүрөт.
Мугалимдердин сапаттуу билим берүү процессиндеги ролу жана эмгеги, коомго кошкон баа жеткис салымдары белгиленип, жыл сайын 5-октябрда мугалимдердин кесиптик майрамы белгиленип келүүдө. Облустук, райондук билим берүү мекемелеринин жетекчилери тарабынан эң мыкты, алдыңкы мугалимдер Ардак грамоталар менен сыйланышат. Дарак жемиши, адам иши менен бааланат дегендей бул да болсо мугалимдердин эмгегинин коомчулук тарабынан колдоого алынышы. Эгерде, мугалимдик кесипти аркалаган, таланты бар мугалим өзүнүн чыгармачылыгынын үстүндө тынбай изденип эмгектенсе, булак суусундай оргуштап чыккан суу сыяктуу, окуучуларыбыздын акыл-эси да ар дайым түбүнөн тазарып турат.
Мугалимдик бул – элдин өзөгүнөн, кесиптердин катмарынан сурулуп чыккан улуу кесип. Мугалим үчүн айтылган ойлордун, арналган ырлардын топтомун чогултуп чыгууга мүмкүн эмес. Мугалим опол тоодой бийик эмгеги менен бааланат. Бирок, андагы жөнөкөйлүүлүк окуучулардын жүрөгүнөн түнөк таап, алга гана кадам шилтетет.
Мугалимдин эмгектери тууралуу чыгармаларда да кездештирип жүрөбүз.
Мисалы, «Биринчи мугалим» повестинин башкы каарманы Дүйшөн агай, «Эрте келген турналар» повестиндеги Инкамал-апа, мугалимдик кесипке ээ болууну эңсеген «Саманчынын жолу» повестиндеги мугалим бала-Майсалбек. Бирок, турмуш, тагдыр деп коёт эмеспи. Майсалбек калемин куралга алмаштырып, согуш майданына аттанат. Дүйшөндүн эмгегин айтып өтүү менен мугалимдик кесиптин улуулугун даңазалагым келип турат. Дүйшөндүн кол жеткис эмгегинин артынан, жөнөкөй кыргыз кызы билим алуу менен Академик Алтынай Сулайманова болуп отурат. Азыркы жашообузда мугалим ар бир окуучусун «академик» кылып чыгарса болот деген ойду айткым келип турат. Бирок, өкүнүчтүү… эмнегедир кесибин сүйбөгөн, өзүнүн педагогикалык чеберчилигинин үстүндө иштебеген кесиптештерибиз да жок эмес.
Мугалимдин байлыгы-билим, парзы-тарбия берүү, турагы-мектеп, сырдашы-китеп, күрөшкөнү-олимпиада, кубанганы-окуучунун ийгилиги, суктанганы-мыкты окуучу, сынчысы-эл, батасы-Адам бол. Улуу жазуучу Ч.Айтматов «Адамга эң кыйыны күн сайын Адам болуу» деп айткандай, ар бир билим уясынан темир канат байлап алыска учкан келечек муундарыбыз жашоодо өз ордуларыны таап, элдин уулу, элдин кызы болушса, биз кесип ээлери абдан кубанычта болобуз.
«Дарыгер жаңылса, бир адам жабыркайт,
Мугалим жаңылса, бүткүл коом жабыркайт», демекчи, коомубузду жабыркатпай, өз салымыбызды аз да болсо кошуп, залкар жазуучу Ч.Айтматовдун каармандары: Жамийладай өз бактысы үчүн күрөшкөн, Казангаптай ата-мурастарыбызды сактай билген, Сейдедей ачуу чындыкты бетке айта билген, Орган карыядай кийинки муунга өмүр тартуулаган, Танабайдай чынчыл, Султанмураттай жаштайынан ак эмгекке бышкан, Дүйшөндөй элинин келечеги үчүн жанын үрөп иштеген билимдүү, адеп-ыймандуу уул-кыздарды тарбиялайлы!
Сергий түшөм, эргий түшөм мектептен,
Бала жыттуу, абасынан жыттасам.
Өтүп жаткан өмүр, өмүр эместей,
«Эжей» деген бала сөзүн укпасам.
— деген ыр саптары менен дилбаянымды жыйынтыктап жатып, ардактуу кесиптин ээлери, коомдун күзгүлөрү, кадырман мугалимдер, ойдун гүлүн, сөздүн бүрүн терип, билим,таалим менен кошо, жүрөгүңүздөрдүн мээримин ар бир окуткан окуучуңузга арнап жүрө бериңиздер. Ишиңиздерге ийгилик, ден-соолукка бекемдик, үй-бүлөлүк амандык каалайм.
Урматтуу, талантына кесиби төп келген, атына заты жарашкан – Мугалимдер!
Ушул менин кыл-калемимден жаралган дилбаяным калыстар тобуна жактырылып калса, окуучуларым менен биргеликте дабан ашып, борбор шаарыбыз Бишкекке барып келсек деген ниеттемин. Бул менин арзыбаган эмгегимдин үзүрү, окуучуларым үчүн эмгек жолумдагы унутулгус зор белегим болсун.
СУРАНЧИЕВА ФАРИДА КЕНЖЕАЛИЕВНА
Акчал уу Дүйшөн атындагы орто мектеп
Талас облусу Бакай-Ата району Ак-Дөбө айылы
Мугалимдик- бул кесиппи же талантпы?
Кириш сөз
«Мугалимден үч кадам артта бас. Абайла, кокус көлөкөсүн тебелеп алба».
( Япон сөзү).
Мугалим – билим дүйнөсүнө сени жетелеген, жүрөгү аруулук менен тазалыктын мөлтүр булагына жуунган, билим чыйырына улуу жолду салган кесип экени талашсыз.
Мугалимдик кесип – бул ардактуу, ары кызыктуу, өтө эле жоопкерчиликтүү татаал кесип. Кызыктуусу бул – ар бир бала өзүнчө бир ачылбаган керемет дүйнө. Аны ачыш үчүн мугалимкөп деген эмгегин, сүйүүсүн тартуулайт. Ошондой эле, баланын жан дүйнөсүн өзүн дагыкоргоого жооптуу.
Мен мугалимдик кесипти багбан адамга салыштырам.
| № | Багбан | Мугалим |
| 1 | Көчөт тигет. | Окуучуну мектепке кабыл алат. |
| 2 | Үч – беш жылга чейин бүрдөйт. | Биринчи – он биринчи класска чейин окутат, үйрөтөт, тарбиялайт |
| 3 | Жемиш берет. | Окуучу турмушта өз жолун табат. Мугалим сыймыктанат.
|
Кесип — бул ар бир инсан үчүн мамлекеттик университеттен, колледждерден атайын адистикбоюнча билим алып, тастыктоочу документке ээ болуусу. Мисалы: врач, мугалим, аскер кызматкери ж. б.
Кесипке ээ болууменен эле көздөгөн максатка жетүү мүмкүн эмес. Жылына институт, университеттердин бүтүрүүчүлөрүкесиптиги боюнча диплом алышат, бирок, ошол кесипти аркалап иштебестен, материалдык муктаждыгын канаттандыруу үчүн башка иштерде иштешет.
Кесипкөй — бул өз кесибинин чыныгы фанаты. Кесипкөй болуу үчүн адамга нукура талант керек. Ошондо гана өз кесибинеболгон сүйүүсү ашып – ташып, эч кандай тоскоолдуктарга майтарылбай, көздөгөнүнө жетүү үчүн күнү – түнү эмгек кылууга даяр болушат.
Талант – адамдын ички шыгы жөндөмдүлүүгү. Ар бир бала ар кандай үй-бүлөдө төрөлөт, өсөт. Ошого жараша ар нерсеге шыктуу келишет. Ар бир баладан ошол шыкты таап чыгуунун өзү мугалимдин таланттуулугун, шыгын, изденүүчүлүгүн талап кылат. Демек, биз саресеп салуучу «Мугалимдик кесиппи же талантпы?» деген суроонун баштапкы чечилишин таптык. Бирок, көзгө көп байкалбаган, кулака жөнөкөй угулган мугалимдик кесип жөнүндө такыр бөлөк нерселерди айткым келет. Себеби, «Улуулук – жөнөкөйлүктө» деген улуу философияны ачууга дараметимди жумшап, мугалимдин кадыр-баркын, аброюн жогорулатууну алдыма максат кылып отурам.
Негизги бөлүгү. Мугалимдик – бул кесиппи же талантпы?
Мугалимкесибинин татаалдыгына карабай, жоопкерчилик алып, келечек муунду билимге суугарат. Кесибинин түйшүгүнө көз жумуп, окуучуларга билим берет.
Дүйнөнүн келечеги, өнүгүшү дал ушул мугалимдерден көз каранды, анткени, алардын салымы менен келечек муун өсөт. Мектепке жаңы келген жаш муундардын билим дүйнөсүнүн алтын дарбазасын ачкан бул — мээримдүү мугалим. Алгач тамга таанытып, көкүрөгүндөгү билимдин нурун жандырып, бүткүл өмүрүнкелечек муунду тарбиялоого жумшайт. Окуучулар мугалимдин билим башатынын жардамы менен сабаттуулуктун ааламына жол алат.
Мугалим – деген бул келечектин күзгүсү, окуучулар мугалимди көрүп тарбия алышат. Бир гана билим менен чектелбестен, тарбияга да басым жасаган мугалим, алардын жашоодо адам болуп калыптанышына түрткү болот. Ошол себептен, мугалим бардык жайда өзүн татыктуу, сабырдуу, токтоо алып жүрүү менен, бир гана окуучуларга эмес, жалпы коомго үлгү болушу шарт.
Эл мугалими Бектур Исаков агайдын так, даана айткан сөзү бар. «Мугалим — дээрден жана зээнден гана чыныгы мугалим болот».
Дээр — демекчи, бул ар бир адамдын төрөлгөндө кошо берилүүчү генетикалык өзгөчөлүгү. Дээрде тарбия, адеп, дикция, талант, лидерлик жөндөм, чыгармачылык изденүү, жаңылыкка умтулуу, адамдарга болгон мамилеси, жашоодо өз жолун табуусу, кирет. Дээр – ата-энеден калган белек десем болот.
Зээн – бул адамдын өз алдынча аракеттенүүсү, каалоосу жана изденүүсү, эрктүүлүгү, көздөгөн максатка жетүүдө кашкөйлүгү аркылуу ийгиликтерди багындырат.
Ушул теманы алгандан баштап карапайым калк ичиндеги сөзмөр адамдарга кайрылып, сурамжылоо жүргүздүм.
Мугалимдик — бул кесиппи же талантпы? «Албетте, мугалимде кесип менен бирге сөзсүз түрдө талант дагы болуусу зарыл», — деген жоопторду алдым. Кээ бирлери учурдагы мугалимдерге сын-пикир айтуу менен, алардын терс жактарын да санап беришти:
«Көпчүлүк мугалимдер чыгармачылык менен иштешпейт. Бири, колунда бар адамдардын балдарына көңүл бурса, кээ бири өз сүйгүнчөктөрү менен гана иш алып барат». Демек, билим берүү жаатындагы бул илдетке чара көрбөсөк, коомго өзүмчүл, текебер инсандарды кошуп, келечегибизди өз колубуз менен талкалайбыз.
Ар бир мугалим ар бир сабакка чыгармачылык менендаярданып, окуучулардын кимисине кандай суроо берерин, алардын акыл – оюн өстүрүү үчүн кандай көнүгүүлордү колдоонуу керектигин көз алдына элестете билүүсү керек. Дегеле, чыгармачыл адам – таланттуу адам, ал эми, мугалимдин таланттуу болушу — коомдун талабы. Дал ушул чыгармачыл мугалим чыгармачыл балдарды тарбиялайт, а балдар чыгармачылык менен коомдун өнүгүшүнө салым кошот.
Мен «Биринчи мугалим» дегенде, Дүйшөн агайды элестетем. Дүйшөн агайдын мээнетин келечек муундун сабаттуу болушуна кам көргөндүгүн, патриоттуулугун даңазалагым келет.
Дүйшөн агай таланты аркылуу балдарга тамга таанытып, окутту. Карапайым элдердин сабаттуулугу үчүн түшунбөстүктөр менен күрөштү. Калктын каршылыгына карабастан, балдарга шарт түзүп, билим берди. Бул -өз кесибин нак сүйгөн, жүрөгү таза инсан. Биринчи мугалим Дүйшөн агай – кыргыздардын баардыгынын биринчи мугалими. Андыктан, « жөнөкөй мугалим окутат, үйрөтөт, мыкты мугалим багыт берет, улуу мугалим шыктандырат», демек, ар бир баланы бактылуу болууга үйрөтө албасам да, бактылуу болууга тарбия бере алам.
Мисалы: Мен маанайы чөгүп отурган окуучунун алгач себебин сурайм, ал окуучунун көйгөйүн чечкенге аракет жасайм. Окуучугаокуп, билим алып, ырдап, бийлеп, ойноп, бул жашоодо жашап жаткандыгыбыздын өзү чоң бакыт экенин түшүндүрөм, айрым өлкөлөрдөгү кыйын кырдаалда жашап жаткан балдардын тагдыры тууралуу азын-оолак маалымат берем. Бул менен окуучум өз алдынча ой жүгүртүүгө, салыштырууга жана бар нерсени баалоого тарбияланат.
Бир мектептин директору жумушка алган мугалимдерине төмөндөгүдөй кат жөнөтчү экен:
«Урматтуу мугалим!
Мен концлагерди көргөм. Менин көзүм бир да адам көрбөй турган нерселерди көрдү:
- Жогорку даражадагы дарыгерлер балдарда кандай уулаганын;
- Билимдүү мээрман айымдар наристелерди өлтүргөнүн;
- Жогорку окуу жайынын бүтүүчүлөрү балдарды жана аялдарды атканын, өрттөгөнүн…
Ошондуктан, мен билимдүүлүккө ишенбейм!
Сизден өтүнөөрүм: окуучуларга адам болууга жардам бериңиз. Сиздин аракетиңиз билимдүү желмогуздарды, машыккан жиндилерди, билимдүү мыкаачыларды пайда кылбоо керек.
Окуу, жазуу, арифметика биздин балдарыбызга адам болуусуна гана жардам берүүсү зарыл.
Директордун мугалимдерине болгон кайрылуусу – бул жалпы ааламдык масштабда каралуучу маселе. Мен бул кайрылууну – түздөн-түз мага айткандай кабыл алуу менен, келечекке жан дүйнөсү таза, өз кызыкчылыгынан эл кызыкчылыгын көздөгөн чыныгы адам тарбиялагым келет.
Билим берүүдө сөзсүз тарбия эриш-аркак жүрүүсү керек. Сабагымдын он мүнөтүн алардын жан дүйнөсүн ойготуучу маалыматтар менен коштоого аракет кылам. Мисалы, Африка мамлекетиндеги жакыр жашаган элдердин арасында кароосуз калган балдар тууралуу айтып, алардын аёо сезимин өстүрүп, боорукерликке, аларга жардам берүүгө тарбиялайм.
Мугалим үчүн эң керектүү курал бул – дикция. Мугалимдин үнү жагымдуу болсо, өз таланты менен мукам үнүн кубулжута сүйлөсө, балдардын кабыл алуусуна, теманы түшүнүүсүнө, ой жүгүртүүсүнө, элестетүүсүнө жеңил болот. Балдар баарлашууну жактырышат, анткени бул адамдын жашоосунда абдан маанилүү нерсе.
Балдардын сабактын түшүнүүсү, кабыл алуусу биздин мамилебизге, баарлашуубузга көз каранды. Биздин мимикабыз, кыймылыбыз, көз карашыбыздын багыты, дегелемугалим менен окуучунун ортосундагы байланышыбызбири – бирибизди угабилүүдөн жаралат. Ырды көркөм айтып, сабакка жооп берип жатканда ар бир окуучуну мени карап жооп берүүсүн талап кылам жана аларды угуп жатканымды билдирүү максатында баш ийкеп, колдоо менен алардын ишенимдүү жооп берүүсүнө шарт түзөм.
Сабакка жетишпеген окуучуну жаман баа менен чектеп, аны классташтарынын арасында кадыр – баркын түшүрүүнү жектейм. Менин оюмча, ар бир бала жакшы окуй алат, болгону баланын эмнеге шыктуу экенин, эмнеге кызыгаарын таба билүү керек. Себеби, балдар кызыгуусуна жараша кабыл алышат. Мисалы, визуал, аудиал жана кинесиктер.
Сабагымдын жугумдуу болушу үчүн окуучуларыма элестетүү боюнча тапшырма берем:
«Биз токойдобуз. Азыр ким эмнени элестетти, эмнени сезди?» дегенде, окуучулар ар кандай жоопторду беришет. Бири «токойдун ичи кооз, жашыл, бүлдүркөн бышып турат» десе, ал – визуал. А эгер, дарактардын шуудурашын, суунун шырылдашын, чымчыктардын үндөрүн укса, алар – аудиалдар. Салкындыгын, жытын, шүүдүрүмдөрдөн ичиркенгенин же бүлдүркөндөрдүн жалбырактарынын катуулугун, тикени сайып алганын айтса, анда алар – кинесиктер. Демек, бир эле сабакты үчөөнө үч башка түшүндүрүүгө тура келет. Мисалга: «Адабий окуу» сабагынан «Түлкү менен карышкыр» темасын алалы. Аудиалдар үчүн үн кубулжутуп, түлкүнүн үнүн, карышкырдын үнүн тууроо менен диалог жакшы кабыл алынат. Визуалдарга түстүү сүрөттөр, галерея менен иштөө көбүрөөк таасир берсе, кинесиктер үчүн ролдоштуруу, каармандардын образына кирүү, алардын ички туюмун сезүү маанилүүрөөк.
Башталгыч класстарынын мугалими болгондугума байланыштуу көбүрөөк убактым ата – энелер менен иштешүү болуп саналат. Ата-энелер дагы ар кандай: алардын кызыкчылыктары, талаптары, көз караштары, деңгээли.
Менин иш тажрыйбамда ушундай окуя болду. Бир окуучумдун апасыжаштыгыма ишенбестиктен терс сөздөрдү сүйлөп жүрдү. Анын мен тууралуу сөздөрү мага тез эле жетип калчу, албетте, туталанам, ыйлагым келет. Бирок, окуучума болгон мамилем өзгөргөн жок. Агамурдагыдан дагыкөбүрөөк көңүлбура баштадым. Жыйынтыгында окуучумдун апасы мен жөнүндө жаман сөздордү айтканын мойнуна алып, кечирим суроо менен кызынын ийгиликке жетишине мен себепкер болгондугумду айтты. Албетте, бул мүнөттөр мен үчүн жагымдуу болду. Бирок, ага чейинки ар бир күндөгү түйшөлүүлөр, кыжалаттануулар болбой койгон жок да! Демек, мен сабырдуулугумдун артынан алгачкы тоскоолдуктарды жеңдим.
Мен өзүмдү таланттуу мугалиммин деп эсептейм. Себеби, тажрыйбам аздыгына карабай, сабакка керектүү маалыматтар болсо, дароо сабагыма колдонуп, окуучуларга окутуп, үйрөтүп жатып, ошодон ырахат алам. Демек, мен жөн гана мугалим болбостон, алардын келечек турмушунда маяк берүүчү, башкача айтканда, багыт берүүчү, жакшы ишке шыктандыруучу, кыйын кезде менин сөздөрүм дарылоочу болушу керек. Бул менен мен кесип – бул китептин сырткы мукабасы болсо, ал эми талант – ички маңызы, мааниси деп чечмелегим келет.
Корутунду.
«Мугалим же педагог өзүнүн койгон максатынан эч кайда качпоосу керек. Жаман, жакшы жагдайлардын баардыгын жөнгө салуусу зарыл», -деп, улуу педагог Макаренко белгилегендей мугалимөз максатын туура, түз, бекем коюп, болгон билимин, тарбиясын, талантын чын жүрөгүнөн сүйүктүү окуучуларына жеткирүүсү керек.
Мугалим – коомдун күзгүсү. Мамлекетте мугалимдердин кандай экенин көрсөң, демек, мамлекет да дал ошондой. Япондордо мугалимдик кесип – эң ардактуу кесип. Эл чогулган жайларда мугалим барып калса, кезексиз өткөрөт, ашканаларга же дүкөндөргө барып калса, «биздин ашканадан мугалим тамактанган, биздин дүкөндөн мугалим сода кылган» деп, сыймыктануу менен өздөрүн жарнамалашат. Ал эми, мугалимдер өздөрүн ошол сыймыкка татыктуу алып жүрүшөт. Америкада мугалим жумушка кирүүдө анын резюмесинде турмуштук жагдайына чейин бүт жазылат жана жумуш берүүчү мугалимди башка нерсеге алаксыбай, жалаң сабак өтүүгө даярдануусуна шарт түзүү үчүн үй менен камсыздайт. Эгер, орун которуп кетсе, ал үй ордуна келген мугалимге берилет. Кеткен мугалим жаңы жумушчу ордунан үй алат. Буларга токтолуумдун себеби, биздин коомдо мугалимдик статус бийиктеп, ар бир окучу «Келечекте мугалим болом» деп кыялданып калганда гана, коом тазарып, өнүгүүгө жол алат деген ойдомун.
Бирок, коомдун өнүгүшү үчүн мугалимдер жапа тырмак келечек ээлерин материалдык кызыкчылыктардан да бийик жан дүйнө бийиктиги болоорун, мекенчилдик, бир туугандык сезимдер, патриоттуулук сезимдер да жашаарын үйрөтүп, шылтоо издебей, ишенимде коомго мыкты адамдарды, инсандарды кошуусу парз.
Айрыкча, башталгыч класстын мугалимдери кичинекей бөбөктөрдүн турмуш жолуна болгон көз карашына туура багыт берүүгө, жол көрсөтүүө далаалат кылат. Чыныгы мугалим – билим менен тарбияны, кесип менен талантты айкалыштырып алып кеткен инсан. Окуучулар мугалимден алган билимин, тарбиясын келечекте өз турмушунда колдоно билсе мыкты инсан өсүп чыгат.
Анткени, баардык кесиптердин ээси, тарбиячысы, устаты бул – мугалим.
